Skarga na czynności komornika

Skarga na czynności komornika należy do podstawowych środków nadzoru nad czynnościami komornika. Jest środkiem zaskarżenia i podlega rozpoznaniu przez sąd rejonowy działający jako sąd pierwszej instancji.

Przedmiotem skargi na czynności komornika mogą być czynności egzekucyjne i zaniechania ze strony komornika (w przypadkach kiedy przepisy przewidują dla komornika obowiązek dokonania określonych czynności), stanowiące naruszenie przepisów postępowania. Skarga na czynności komornika jest środkiem o charakterze formalnym, służącym do zapewnienia prawidłowego przebiegu postępowania egzekucyjnego, zgodnego z przepisami proceduralnymi. Nie chodzi przy tym wyłącznie o przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.

Skargę na czynności komornika sąd rozpoznaje co do zasady na posiedzeniu niejawnym, a orzeczenia w tym przedmiocie wydaje w formie postanowienia. Przy rozpoznaniu skargi sąd może uznać za potrzebne wysłuchanie komornika lub stron postępowania egzekucyjnego i wyznaczyć w tym celu posiedzenie jawne. Komornik nie jest jednak stroną w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi. Z tego względu nie ma podstaw do obciążenia komornika kosztami tego postępowania w przypadku uznania przez sąd skargi za zasadną. O kosztach postępowania skargowego sąd rozstrzyga co do zasady w relacji między jego stronami (wierzycielem i dłużnikiem). Skargę wnosi się do komornika, który dokonał zaskarżonej czynności lub zaniechał jej dokonania. Komornik może skargę uwzględnić, zawiadamiając o tym sąd, skarżącego i osoby zainteresowane, których uwzględnienie skargi dotyczy. W przypadku gdy komornik nie uwzględnia skargi, w terminie 3 dni powinien sporządzić uzasadnienie zaskarżonej czynności i przesłać je wraz z aktami sprawy właściwemu sądowi.

Właściwość organów egzekucyjnych w sprawach egzekucyjnych została unormowana z uwzględnieniem reguły wyraźnego rozdziału kompetencji pomiędzy komornikami sądowymi i sądami. Co do zasady prowadzenie czynności egzekucyjnych zastrzeżono dla komorników. Właściwość sądu została ograniczona jedynie dla tych czynności egzekucyjnych, które wskazane są w przepisach szczególnych.

Czynności egzekucyjne są odpowiednikiem czynności procesowych sądu w postępowaniu rozpoznawczym. Mogą być zatem dokonywane jedynie przez organy egzekucyjne i w przewidzianej w przepisach regulujących postępowanie egzekucyjne formie. Podkreślają to również przepisy ustawy o komornikach sądowych.

Właściwość sądu w postępowaniu egzekucyjnym obejmuje postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności, postępowanie w sprawie wyjawienia majątku oraz wiele czynności wymienionych w przepisach szczególnych regulujących zarówno ogólnie postępowanie egzekucyjne, jak i różne rodzaje egzekucji (w szczególności przy egzekucji z nieruchomości, przy egzekucji świadczeń niepieniężnych, przy egzekucji przez zarząd przymusowy oraz przy egzekucji przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego. W postępowaniu egzekucyjnym sąd jest zatem organem egzekucyjnym, a ponadto pełni funkcje orzecznicze poza tym postępowaniem, jednakże wpływające na przebieg postępowania prowadzonego przez komornika. Prawo reguluje częściowo nadzór ze strony sądu nad komornikami sądowymi. Uprawnia on sąd do wydawania komornikowi zarządzeń zmierzających do zapewnienia należytego wykonywania egzekucji oraz do usuwania stwierdzonych uchybień, co należy do instrumentów nadzoru. Nadzór ten jest wykonywany przez sąd w odniesieniu do czynności egzekucyjnych komornika, które nie podlegają nadzorowi administracyjnemu sprawowanemu przez Ministra Sprawiedliwości i prezesów sądów bądź nadzorowi samorządu komorniczego. Nadzór sąd sprawuje także w ramach postępowań zainicjowanych wniesieniem skargi na czynności komornika, zarzutów przeciwko planowi podziału sumy uzyskanej z egzekucji, w ramach badania akt po dokonaniu opisu i oszacowania nieruchomości czy nadzoru nad czynnościami przy licytacji nieruchomości. Nadto sąd może wydawać komornikowi polecenia dokonania określonych czynności także w sprawach, w których sam jest organem egzekucyjnym.

Nadzór sprawowany przez sądy w zakresie określonym w prawie ma charakter zarówno prewencyjny, jak i restrykcyjny. W postanowieniu z 12.03.1975 r., III CRN 456/74, OSP 1976/10, s. 182, Sąd Najwyższy podkreślił, że przewidziany w art. 759 § 2 KPC nadzór sądu nad postępowaniem egzekucyjnym może dotyczyć nie tylko strony formalnej, ale i merytorycznej, przy czym powinien zmierzać do należytego zagwarantowania i ochrony praw nie tylko wierzyciela, lecz także wszystkich uczestników postępowania egzekucyjnego.

Należy on do kompetencji sądu, co oznacza, że jego uruchomienie następuje przez wszczęcie postępowania w odpowiedniej formie. W tym celu może być wykorzystane toczące się przed sądem postępowanie ze skargi na czynności komornika, która może nie obejmować zakresem zaskarżenia wszystkich wadliwych czynności komornika. Również w przypadku, gdy skarga na czynności komornika podlega odrzuceniu, zainicjowane jej wniesieniem postępowanie powinno posłużyć do podjęcia przez sąd działań na podstawie art. 759 KPC. Podstawę do jego wszczęcia mogą stanowić informacje o wadliwym działaniu komornika pochodzące z różnych źródeł (ujawnione w toku innych postępowań sądowych, wynikające z czynności prezesów sądów podejmowanych w ramach nadzoru administracyjnego, przekazane do wiadomości sądu przez sędziów wizytatorów i organy samorządu komorniczego). Powinności sądu wynikające z brzmienia art. 759 § 2 KPC podkreśla nowelizacja tego przepisu dokonana na podstawie ustawy o komornikach sądowych. Użyto w nim sformułowania, że sąd wydaje komornikowi z urzędu stosowne zarządzenia, co wskazuje na nałożenie na sąd obowiązku wydawania takich zarządzeń. Przepis 759 § 2 KPC jest adresowany do sądów egzekucyjnych, którymi są sądy rejonowe. Artykuł 759 § 2 KPC nie określa ram czasowych, w których możliwe jest jego stosowanie. Z uwagi na jego funkcję (prewencyjną i represyjną) należy przyjąć, że może mieć zastosowanie do czasu zakończenia postępowania egzekucyjnego. Przedmiotem zarządzeń sądu wydawanych na podstawie art. 759 § 2 KPC mogą być czynności egzekucyjne komornika. Działania sądu nie mogą również zastępować woli stron postępowania egzekucyjnego i w przypadkach, gdy czynność komornika może być dokonana jedynie na wniosek strony, a wniosek taki nie został złożony, sąd nie może wydać komornikowi w tym zakresie odpowiedniego zarządzenia (np. prowadzenia egzekucji w sposób wymagający wniosku wierzyciela, którego ten nie złożył).

W wyniku nowelizacji art. 759 dokonanej na podstawie ustawy o komornikach sądowych do § 2 dodano zdanie drugie. Przepis w tej części stanowi, że ocena prawna wyrażona przez sąd str. 3 w ramach wydanych zarządzeń jest wiążąca dla komornika. Ta reguła nie budzi wątpliwości z punktu widzenia istoty zarządzeń wydawanych przez sąd, których celem jest zapewnienie należytego wykonywania czynności egzekucyjnych przez komorników. Uwzględnienia wymaga także fakt, iż czynności sądu są podejmowane jako czynności nadzorcze, co przesądza, że muszą być przez komornika realizowane. Stosowanie przez komornika przepisów niezgodnie z oceną wyrażoną przez sąd stanowiłoby ich oczywiste naruszenie. W tym kontekście wymaga odnotowania, że rażąca lub uporczywa obraza przepisów przez komornika stanowi podstawę jego odpowiedzialności dyscyplinarnej, a stwierdzenie przez sąd rażącego naruszenia prawa przez komornika w ramach nadzoru judykacyjnego stanowi podstawę do udzielenia komornikowi wytyku.

Dodany przez ustawę o komornikach sądowych przepis upoważnia sąd, który wydał komornikowi zarządzenia na podstawie art. 759 § 2 KPC, do zobowiązania komornika do składania sprawozdań z czynności podjętych w wyniku zarządzeń. Uzyskanie sprawozdania od komornika pozwala sądowi efektywniej kontrolować sposób wykonania wydanych mu zarządzeń. Natomiast w przypadku stwierdzenia oczywistego naruszenia prawa przez komornika sąd sygnalizuje to prezesowi sądu. Niewykonywanie przez komornika wydanych mu zarządzeń, stwierdzone na podstawie zarządzenia o składaniu sprawozdań przez komornika, powinno być zatem sygnalizowane prezesowi sądu, który sprawuje nad komornikami nadzór administracyjny.